مؤسسات رتبه‌بندی اعتباری؛ پشتوانه انتشاردهندگان اوراق بهادار 26 دسامبر 2017 کد خبر : 975399

 مؤسسات رتبه‌بندی نهادهایی هستند که پشتوانه اعتباری انتشاردهندگان اوراق بهادار و سایر روش‌های عمومی استقراض را زیر نظر می‌گیرند. استاندارد اند پورز (Standard & Poor’s) و مودیز (Moody’s) معروف‌ترین مؤسسات رتبه‌بندی هستند که بیش از ۱۰۰ سال از تأسیس هر دوی آن‌ها می‌گذرد و روی هم رفته ۸۰ درصد بازار رتبه‌­بندی در دنیا را در دست دارند.

به‌گزارش روابط‌عمومی کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران به‌نقل از عصر مالی، صحبت از موسسات اعتباری است. پنج سال پیش بود که علی صالح آبادی رئیس وقت سازمان بورس و اوراق بهادار از برنامه راه اندازی موسسات رتبه بندی در ایران خبر داد. مؤسسات رتبه بندی نهادهایی هستند که پشتوانه اعتباری انتشاردهندگان اوراق بهادار و سایر روش‌های عمومی استقراض را زیر نظر می‌گیرند. استاندارد اند پورز (Standard & Poor) و مودیز (Moody’s) معروف ترین موسسات رتبه ­بندی هستند که بیش از ۱۰۰ سال از تأسیس هر دوی آن‌ها می‌گذرد و روی هم رفته ۸۰ درصد بازار رتبه‌بندی در دنیا را در دست دارند. موسسۀ رتبه­ بندی فیچ (Fitch) از نظر بزرگی در رتبۀ سوم قرار دارد که سهم بازار آن به تنهایی ۱۵ درصد است. به تعبیری واضح­تر مؤسسات رتبه‌بندی اعتباری، شرکت‌هایی خصوصی هستند که در زمینه رتبه‌بندی بانک­ها، بیمه­ ها، ناشران اوراق بهادار و سایر شرکت‌ها، به ­طور مستقل اظهار نظر می‌کنند. در حقیقت بررسی توانایی یک شرکت برای ایفای تعهدات مالی خود، به عهده مؤسسات رتبه‌بندی اعتباری است.

سرمایه‌گذاری در بخش های مختلف و بازارهای گوناگون مالی همواره دارای ریسک­ها و ابهامات زیادی است که شناخت آن­ها، به تحلیل ­های تخصصی نیاز دارد. در کشورهای مختلف، تحلیل و اظهار نظر راجع به ریسک اعتباری شرکت­ها و اوراق­ بهادار منتشر شده، توسط موسسات رتبه­ بندی صورت می­ پذیرد. در واقع موسسات رتبه­ بندی فضای تامین مالی را شفاف ­تر می­کنند. خدمات این موسسات، باعث می­شود تا هزینۀ تحلیل اطلاعات برای سرمایه ­گذاران کاهش یابد، منابع مالی به شکل بهینه­ تر به فعالیت­های اقتصادی تخصیص یابد، حجم تامین مالی در اقتصاد افزایش یابد، نقد شوندگی اوراق بهادار بهبود یافته و در نهایت رشد و تولید اقتصادی تقویت شود.

اما حالا پس از گذشت ۵ سال از اعلام رییس وقت سازمان بورس برای راه اندازی این نهادهای مهم در ایران، نخستین موسسه رتبه­ بندی اعتباری در کشور اعلام موجودیت کرده است.

تاریخچه رتبه بندی در ایران

قاسم محسنی مدیرعامل و از بنیانگذاران نخستین موسسه رتبه بندی در ایران با عنوان «شرکت رتبه­ بندی اعتباری برهان» در گفت و گویی درباره شرایط تاسیس موسسات رتبه بندی در ایران گفت: در قانون مصوب سال ۱۳۸۴ و زمانی که قانون اوراق بهادار در کشورمان به تصویب رسید. تشکیل موسسات رتبه بندی نیز پیش بینی شده بود اما این موسسات نیز مانند سایر نهادهای مالی دارای احکام خاصی در این قانون نبود و کلیه احکام به صورت عمومی برای همه نهادهای مالی به صورت یکسان تعریف شده بود. برخی از این احکام عمومی به این صورت بود که مثلا تاسیس همه نهادهای مالی (به جز دو مورد) با مجوز سازمان بورس امکان پذیر است و اساسنامه آن ها نیز باید به تصویب سازمان بورس برسد و صلاحیت حرفه ای مدیران آن ها نیز باید مورد تایید سازمان بورس باشد. اما هیچگونه مقررات خاص و ویژه ای برای هیچ یک از نهادهای مالی تعریف نشده بود.

او ادامه داد: تا پیش از سال ۱۳۸۴ از بین نهادهای مالی بازار سرمایه، تنها شرکت های کارگزاری، شرکت های سرمایه گذاری و شرکت های هلدینگ وجود داشتند و سایر نهادهای مالی مانند صندوق های سرمایه گذاری، سبدگردان ها، مشاوران سرمایه گذاری، پردازشگران اطلاعات مالی، شرکت های تامین سرمایه و موسسات رتبه بندی در بازار سرمایۀ کشور وجود نداشتند. سازمان بورس اوراق بهادار مقررات تاسیس و فعالیت این نهادهای مالی را به صورت تدریجی تنظیم کرد و این نهادها به تدریج شکل گرفتند که موسسات رتبه بندی در اولویت آخر قرار گرفت.

«برهان» چگونه به وجود آمد

مدیرعامل موسسه رتبه‌بندی برهان با تاکید بر این که در ابتدا همه نهادهای مالی تشکیل شدند و موسسات رتبه بندی پس از آن ها به تصویب رسید، اضافه کرد: در اواخر دوره ریاست دکتر صالح آبادی بر سازمان بورس، مقررات موسسات رتبه بندی تقریبا نهایی شده بود اما به دلیل تغییر در مدیریت سازمان روند تشکیل این موسسات با تاخیر همراه شد.

وی با اشاره به اهمیت موسسات رتبه بندی گفت: اعتقاد من این بود که موسسات رتبه بندی دارای اهمیت بسیاری هستند و از مهمترین نهادهای مالی به شمار می روند. به همین دلیل با تعدادی از اشخاص حقیقی که در بازار سرمایه دارای سابقه طولانی بودند، عزم خود را برای تشکیل یکی از این موسسات جزم کردیم تا یک موسسۀ رتبه بندی را با مشارکت یکدیگر تحت نام شرکت رتبه بندی اعتباری برهان تشکیل دهیم.

محسنی افزود: با توجه به آشنایی که با موسسات رتبه بندی دنیا داشتیم نامه های مختلفی را تهیه و به کشورهای مختلفی ارسال کردیم اما اغلب موسسات رتبه بندی به دلیل این که حتی پس از توافق برجام هنوز تحریم های آمریکا علیه ایران برداشته نشده اند، پاسخ مثبتی به این درخواست ها ندادند. اما موسسه رتبه بندی اعتباری JCR-VIS از کشور پاکستان که دارای سابقه ۲۰ ساله است پاسخ مثبت خود را اعلام و نسبت به همکاری با ما اعلام آمادگی کرد.

چگونه شریک خارجی انتخاب شد و پیشینۀ آن چیست؟

 در ادامه وی اظهار داشت: با توجه به شناختی که از گذشته در خصوص سوابق کاری و دانش حرفه ای آقای فهیم احمد مدیر عامل این موسسه رتبه بندی پاکستانی داشتم، وجود وی و موسسه رتبه بندی باسابقه JCR-VIS را در کنار موسسه در شرف تاسیس خودمان، بسیار حائز اهمیت می دانستم، لذا بلافاصله قرار ملاقات گذاشته شد که منجر به تنظیم و امضای تفاهم نامه بین موسسین شد.

وی در ادامه به پیشینه این موسسه رتبه بندی پاکستانی اشاره کرد و بیان داشت: نام موسسهJCR-VIS در گذشته DCR-VIS بود که با مشارکت یک موسسه رتبه بندی امریکایی DCR که در زمان خود از نظر بزرگی بین موسسات رتبه بندی بین المللی رتبه سوم را داشت، با شرکت VIS در پاکستان و بورس اسلام آباد و بورس کراچی در سال ۱۹۹۷ میلادی تشکیل شده است. موسسۀ رتبه بندی DCR-VIS، تکنولوژی، متدولوژی و آموزش های لازم را از موسسۀ امریکایی DCR دریافت کرد. پس از چند سال موسسۀ رتبه بندی FITCH اقدام به خرید موسسه رتبه بندی DCR می کند و از آن زمان به یکی از سه موسسۀ بزرگ بین المللی در زمینۀ رتبه بندی تبدیل می شود. در اثر این اتفاق، موسسۀ Fitch، اقدام به فروش سهم خود در موسسۀ DCR-VIS می کند. به همین منظور مذاکراتی با موسسه JCR ژاپن انجام می دهد. این موسسه در زمره بزرگ ترین موسسات رتبه بندی دنیا قرار دارد و محل آن در کشور ژاپن است و در آمریکا به عنوان NRSRO شناخته شده و در اتحادیه اروپا نیز به عنوان موسسۀ رتبه بندی قابل اعتماد قلمداد شده است. به این ترتیب موسسۀ JCR، بخشی از سهام DCR-VIS را خریداری کرده و نام این موسسه به JCRVIS تغییر می یابد.

محسنی توضیحات خود را این گونه ادامه داد: در همان ابتدای تشکیل، موسسه JCR-VIS در بنگلادش حضور می یابد و با موسسۀ رتبه بندی RAM مالزی به عنوان سهامدار و ارائه دهندۀ خدمات فنی به موسسه رتبه بندی CRISL که توسط تعدادی از اشخاص حقیقی حرفه ای بنگلادشی تشکیل شده بود می پیوندد که این موسسه در حال حاضر نیز وجود دارد.

او اضافه کرد: در سال ۲۰۰۵ موسسه رتبه بندی بین المللی اسلامی با مشارکت بانک توسعۀ اسلامی و تعدادی از موسسات مالی از بیش از ده کشور مسلمان به منظور رتبه بندی اوراق اسلامی، بانکداری اسلامی و بیمه اسلامی (تکافل) در بحرین تشکیل می شود که نام آن IIRAاست. این موسسۀ رتبه بندی به این دلیل تشکیل می شود که موسسات رتبه بندی تشکیل شده در اروپا، امریکا، ژاپن و چین با مباحث اوراق اسلامی، بانکداری اسلامی و بیمه اسلامی آشنایی نداشتند. در سال ۲۰۱۱، موسسه IIRA با موسسه رتبه بندی JCR-VIS و موسسه رتبه بندی MARCکشور مالزی قرارداد پشتیبانی دانش فنی منعقد می کند. پس از عقد این قرارداد، دانش فنی موسسه رتبه بندی JCR-VIS در زمینۀ رتبه بندی اوراق و نهادهای مالی اسلامی، در توسعه روش های رتبه بندی در IIRA نقش اساسی ایفا می کند و هنوز نیز این همکاری ها ادامه دارد. موسسۀ رتبه بندی JCR-VIS، علاوه بر پشتیبانی دانش فنی، عملا مدیریت IIRA را نیز از همان سال طبق قرارداد به عهده دارد.

مدیرعامل موسسه رتبه بندی برهان در ادامه به سابقه فعالیت IIRA در سایر کشورهای اسلامی اشاره کرد و اظهار داشت: این موسسه رتبه بندی حدود ۶ ماه پیش موفق شد در کشور عربستان مجوز تاسیس یک موسسه رتبه بندی داخلی را دریافت کند و در ترکیه نیز به عنوان موسسه رتبه بندی معتمد نظام بانکی شناخته شده است. موسسه رتبه بندی JCR-VIS همچنین از موسسان کانون موسسات رتبه بندی آسیایی با عنوان ACRAA شناخته می شود و مدیر عامل JCR-VIS (آقای فهیم احمد) عضو هیات مدیره ACRAA است.

عزم چین برای فعال سازی راه ابریشم جزم شده است

وی افزود: با توجه به منابع مالی مازادی که کشور چین در اختیار دارد قصد دارد بخشی از آن را در کشورهای مختلف سرمایه گذاری کند تا دوباره جاده ابریشم را احیا نماید و امور تجارتی از طریق جاده ابریشم را فعال تر سازد. مثلا چین قصد دارد در کشور پاکستان ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری نماید. به دلیل اینکه ایران نیز بر مسیر جادۀ ابریشم واقع است می تواند بخشی از سرمایه گذاری چین را در این زمینه جذب کند. برای جذب این منابع، کشورهایی که در مسیر جاده ابریشم قرار دارند و هم پروژه های سرمایه گذاری مورد علاقه، باید رتبه بندی شوند. به همین منظور، ظرف ماه های اخیر، موسسه رتبه بندی شنزن چین (China Chengxin International Credit Co.) با JCR-VIS پاکستان به منظور رتبه بندی کشورهایی که بر روی جاده ابریشم قرار دارند و پروژه های مورد نظر، قرارداد همکاری امضا کرده است. حاصل این تفاهمنامه تاکنون تنظیم  گزارشی از رتبۀ اعتباری ۳۸ کشور واقع بر جادۀ ابریشم از شرق و مرکز اروپا، آسیای مرکزی، آسیای جنوب شرقی، آسیای جنوبی و خاورمیانه است که ایران نیز در این گزارش بررسی شده است. همچنین در اثر این همکاری رتبه بندی جدیدی ابداع و ارائه شده که توانایی های مالی، حاکمیت شرکتی و توجه به مسئولیت های اجتماعی را هم زمان می سنجد. این رتبه بندی فراتر از رتبه بندی اعتباری که تنها ریسک اعتباری شرکت ها را می سنجد، بوده و نشان می دهد که تا چه حد یک شرکت می تواند منافع سرمایه گذاران را به صورت پایدار، تامین نماید.

چرا شریک موسسۀ رتبه ­بندی JCR-VIS به عنوان شریک خارجی انتخاب شد؟

او در پاسخ به این که چرا یک موسسۀ رتبه بندی از کشور پاکستان برای همکاری در زمینه رتبه بندی انتخاب شد ، تصریح کرد: اولین مزیت موسسۀ رتبه بندی JCR-VIS این است که از کشوری مسلمان است و در زمینه مالی اسلامی باتجربه بوده و برای رتبه بندی اوراق اسلامی، بانکداری اسلامی و بیمه اسلامی دارای متدولوژی است، اما اروپایی ها و امریکایی ها، چینی ها و ژاپنی ها این مقدار آشنایی با مالی اسلام و متدولوژی لازم برای ابزارها و نهادهای مالی اسلامی را ندارند. دوم اینکه پاکستان کشوری بود که هم قبل و هم بعد از برجام آمادگی خود را برای حضور در کنار موسسات رتبه بندی ایران اعلام کرده بود. به این معنی که تحریم ها تاثیری در تصمیم گیری آن ها ندارد اما سایر کشورها با به وجود آمدن کوچکترین مساله و مشکل سیاسی ما را ترک خواهند کرد و کار را نیمه تمام خواهند گذاشت. انها در گذشته در پروژه های نفتی، گازی و خودروسازی این عمل را انجام داده اند.

محسنی در ادامه با تاکید بر جدیت شرکت رتبه بندی اعتباری برهان در صنعت رتبه بندی اظهار داشت: شرکت رتبه بندی اعتباری برهان به عنوان نخستین موسسه رتبه بندی در کشورمان تاسیس شده است. ما در این راه بسیار جدی هستیم و امیدواریم بتوانیم در اقتصاد کشور موفق عمل کنیم. سرمایه این موسسه در حال حاضر ۷ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان است که ۵ میلیارد تومان به صورت نقدی پرداخت شده و ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان مابقی در تعهد صاحبان سهام قرار دارد که حداکثر تا دو سال باید پرداخت شود.

رتبه بندی چه فوایدی دارد؟

وی در ادامه سخنانش به مزایای بزرگ رتبه بندی اشاره کرد و گفت: رتبه بندی در زمینه های مختلفی صورت خواهد گرفت. به عنوان مثال به وسیله رتبه بندی اوراق بهادار می توان مقدار ریسک اعتباری را شناخت و فهمید ریسک اعتباری مثلا صکوک  اجاره یک شرکت، در مقایسه با شرکت دیگر کمتر است یا بیشتر. در حوزه بانک ها نیز رتبه بندی می تواند ریسک بانک ها را ارزیابی کرده و آنها را به سپرده گذاران اطلاع دهد. اگر رتبه اعتباری بانک ها مشخص شود، سپرده گذاران خواهند توانست با دید بازتری نسبت به سپرده گذاری در آنها اقدام کنند و صرفا بانک ها و موسسات اعتباری به واسطه پرداخت سود بالاتر نمی توانند به جذب مشتری بپردازند، بلکه ریسک آنها نیز ارزیابی خواهد شد.

او اضافه کرد: از طرفی مشتری های بانک ها نیز می تواند مورد رتبه بندی قرار گیرد. با توجه به اینکه یکی از معضلات نظام بانکی کشور معوقه شدن اقساط وام هاست و بخش قابل توجهی از این وام های معوقه نیز در سطح کلان است و به افرادی پرداخت شده که با بانک ها وابستگی هایی دارند و قدرت لابی گری بالایی دارند که می توانند این تسهیلات کلان را دریافت نمایند، رتبه بندی این افراد می تواند به بانک ها برای پرداخت یا عدم پرداخت تسهیلات به آنها کمک شایانی نماید.

محسنی تاکید کرد: بانک ها می توانند مبلغ و سود تسهیلات پرداختی را بر اساس رتبه بندی مشتریان تعیین کنند، زیرا افرادی که ریسک بالایی دارند نباید تسهیلات کلان دریافت کنند و مهمتر اینکه افراد پرریسک نباید همان سودی را بابت دریافت تسهیلات پرداخت کنند که افراد کم ریسک به بانک ها پرداخت می کنند.

او در ادامه به رتبه بندی شرکت ها نیز اشاره کرد و گفت: علاوه بر این موارد شرکت های پذیرفته شده در بورس نیز می توانند رتبه بندی شوند. این رتبه بندی می تواند هم راجع به رتبه حاکمیت شرکتی باشد و هم راجع به ریسک اعتباری. رتبه اعتباری یعنی یک شرکت تا چه حدی توانایی و تمایل دارد که در آینده به تعهدات مالی خود عمل کند و رتبه حاکمیت شرکتی هر چقدر بالاتر باشد یعنی نحوۀ ادارۀ مناسبتری در شرکت وجود دارد و از سهامداران خرد حمایت بیشتری به عمل می آید.

یکی دیگر از فواید رتبه بندی در مباحث مالی رتبه بندی صندوق ها و سبدگردان هاست. وی با بیان این مطلب افزود: رتبه بندی عملکرد شرکت های سبدگردان و صندوق های سرمایه گذاری یکی دیگر از کارکردهای رتبه بندی است. این رتبه نشان می دهد که مدیر یک صندوق سرمایه گذاری یا یک شرکت سبدگردان تا چه حد در مدیریت وجوهی که از سرمایه گذاران در اختیار دارد، موفق عمل می کند.

فرآیند رتبه بندی چقدر زمان نیاز دارد؟

در پایان از محسنی پرسیدیم که در حال حاضر شرکت رتبه بندی اعتباری برهان در چه مرحله ای قرار دارد و از چه زمانی فعالیت خود را آغاز خواهد کرد؟ وی ابراز داشت: مجوز تاسیس شرکت رتبه بندی اعتباری برهان دریافت شده و شرکت تاسیس شده است. در حال حاضر مشغول تهیۀ مقدمات هستیم تا ظرف چند ماه آینده کار رتبه بندی آغاز شود. برای این منظور لازم است متدهای رتبه بندی تنظیم شده، نیروی انسانی مورد نیاز جذب شده و آموزش های لازم نیز به آن ها داده شود.

او در پاسخ به این پرسش که فرآیند رتبه بندی چقدر به زمان نیاز دارد گفت: به طور کلی رتبه بندی شرکت ها بین دو هفته تا یک ماه به زمان نیاز دارد اما پیشرفت آن به آمادگی شرکت ها بستگی دارد. اگر اطلاعات مورد نیاز به موقع از طریق شرکت ها تامین شده و در اختیار ما قرار گیرد در کمتر از یک ماه رتبه بندی آن انجام خواهد شد.

مدیرعامل موسسه رتبه بندی برهان درباره حمایت قانون از رتبه بندی شرکت ها تصریح کرد: فعلا روابط ما با شرکت ها در قالب قرارداد تنظیم خواهد شد اما در آینده باید مواد قانونی تصویب شود تا ارائۀ اطلاعات خلاف واقع به موسسات رتبه بندی جرم تلقی شود و نهادهای عمومی که اطلاعات اعتباری اشخاص و شرکت ها را در اختیار دارند، ملزم به ارائۀ اطلاعات مورد نیاز موسسات رتبه بندی شوند.