تامین مالی صنایع کوچک و متوسط 15 مه 2016 کد خبر : 971184

مجموع صنایع ایران از ۷۹ هزار و ۱۳۸ واحد صنعتی کوچک و ۷ هزار و ۸۰۰ واحد صنعتی متوسط و بزرگ تشکیل شده و به عبارت دیگر حدود ۷۰ درصد از فرصت های شغلی و ۵۰ درصد تولید داخلی کشور به فعالیت صنایع کوچک وابسته است، اما در اختیار نداشتن منابع مالی لازم برای توسعه شرکت های کوچک و متوسط مسیر تولید کشور را ناهموار کرده است.

*امیررضا خطیر، دانشجوی دکتری سیاستگذاری عمومی

بخش مهمی از فراگرد اقتصاد کشورهای در حال توسعه وابسته به بنگاه های اقتصادی کوچک است و این واحد ها بیشترین حجم اشتغال و تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص داده اند. به استناد آمار و اطلاعات نهادهای بین المللی از جمله بانک جهانی واحدهای کوچک و متوسط صنعتی (Small & Medium Enterprises) یا (SME) که کسب و کار خانوادگی نیز خوانده می شود تاثیر محسوسی بر اشتغال و درآمد ملی کشورهای در حال توسعه دارد، بنابراین تقویت و سازماندهی واحدهای کوچک و متوسط اقتصادی به امری ضروری تبدیل شده است.

آشنایی با صنایع کوچک و متوسط

صنایع کوچک و متوسط واژه‌ جدیدی در ادبیات اقتصادی به شمار می رود و هنوز شاخص های استانداردی برای آن ارائه نشده و کشورها با توجه به شرایط اقتصادی خود تعریف منحصر به فردی از این کسب و کارها ارائه کرده اند. در این بنگاه های اقتصادی، مدیریت و مالکیت واحد است و معمولا به صورت خانوادگی اداره می شود. به شکل کلی بنگاه‌های کوچک و متوسط، واحدهای صنعتی و خدماتی شهری و روستایی هستند که بین ۱ تا۱۰۰ نفر نیروی انسانی دارند و به سه شاخه خرد (Micro)، کوچک (Small) و متوسط (Medium) تقسیم می شوند.

معمولا واحد های خرد از ۱ تا ۹ نفر نیروی کار، واحد های کوچک از ۱۰ تا ۵۰ نفر نیروی کار و واحد های متوسط از ۵۱ تا ۱۰۰ نفر نیروی کار تشکیل شده است. البته این تقسیم بندی در کشورها متفاوت بوده و مقیاس استانداردی برای آن تعیین نشده است. بانک مرکزی ایران، کسب و کارهایی با کمتر از ۱۰۰ نفر نیروی کار را به عنوان بنگاه‌های کوچک و متوسط تعریف کرده است. همچنین راه اندازی این بنگاه های اقتصادی با سرمایه ای حدود ١٠٠ میلیون تومان امکان پذیر است.

مزیت صنایع کوچک و متوسط

برخی از نظریه پردازان اقتصادی گفته اند پایین بودن هزینه های عمومی، فرصت‌ رشد بیشتری برای صنایع کوچک و متوسط نسبت به صنایع بزرگ رقم خواهد زد. به دلیل هزینه های سنگین خط تولید صنایع بزرگ، انعطاف و سرعت لازم برای تولید محصولات متنوع و تغییرات آنی در آنها وجود ندارد، در حالی که شرکت های کوچک و متوسط با این محدودیت روبرو نیستند.

برخی دیگر از صاحب نظران حوزه اقتصاد به نقش (SME) ها در الگوی توسعه اقتصاد خوشه ای تاکید کرده اند. الگوی توسعه خوشه ای، به مجموعه ای از صنایع در یک رشته صنعتی و مبتنی بر مزیت های خاص در مناطق جغرافیایی محدود اطلاق می شود که با هدف توسعه اقتصادی سازماندهی شده اند. بر اساس الگوی خوشه، صنایع کوچک با ایجاد شبکه‌های سیستمی ضمن تولید انبوه، با مشکل عدم انعطاف پذیری صنایع بزرگ در تولید محصولات متنوع روبرو نیستند و در نتیجه با اتخاذ استراتژی مدیرت هزینه یا ( (Cost Savingبخشی از تولید بنگاه های بزرگ به صنایع کوچک و متوسط واگذار شود.

اهمیت صنایع کوچک و متوسط

صنایع کوچک با مزیت های ویژه می‌توانند نقش مهمی در اقتصاد ایفا کنند. آمارها نشان می دهد فعایت اثر بخش صنایع کوچک، در حل بحرانِ بیکاریِ تاثیر قابل توجهی دارد. در سال های اخیر (SME) ها نقش قابل توجهی در ایجاد اشتغال داشته اند. از دهه ۸۰ میلادی به بعد نیمی از کل فرصت‌های شغلی ایلات متحده به بنگاه‌های کوچک و متوسط اختصاص داشته و تقریبا ۵۰ درصد فرصت های شغلی جدید این کشور در نتیجه تاسیس بنگاه‌های کوچک و متوسط ایجاد شده است. حدود ۶۵ درصد اقتصاد ایتالیا و فرانسه به صنایع کوچک و متوسط وابسته است. مجموع صنایع ایران نیز از ۷۹ هزار و ۱۳۸ واحد صنعتی کوچک و ۷ هزار و ۸۰۰ واحد صنعتی متوسط و بزرگ تشکیل شده و به عبارت دیگر شاید حدود ۷۰ درصد از فرصت های شغلی و حدود ۵۰ درصد تولید داخلی کشور به فعالیت صنایع کوچک وابسته است.

بنگاه‌های کوچک به سبب مزیت‌های خاص خود، نوآور تر از صنایع بزرگ هستند. برخورداری از بوروکراسی منعطف مانع ساختارهای تشکیلاتی پیچیده در این صنایع می شود و محدودیت این شرکت ها در تنوع تولید را کاهش می دهد. همچنین بر اساس استراتژی هزینه برخی قطعات و محصولات برای صنایع بزرگ و شرکت هایی که محصول نهایی آنها به قطعات متنوع وابسته است، قابل توجیه اقتصادی نیست، در نتیجه تولید برخی قطعات آنها به شرکت های کوچک واگذار می شود و شرایط تخصصی شدن بیش از پیش آنها را رقم می زند و این شرایط به ویژه در صنعت خودرو سازی، مواد غذایی و کشاورزی کشور قابل مشاهده است.

در یک نگاه، توسعه اقتصادی، توزیع عادلانه ثروت، اشتغال‌زایی، توسعه صنعتی در نقش اقمار صنایع بزرگ، رقابت اقتصادی، هزینه های کم و مطلوبیت جذب سرمایه گذاری خارجی از مهمترین ویژگی های صنایع کوچک و متوسط است.

در رابطه با جذب سرمایه گذاری های خارجی نیز می توان موقعیت صنایع کوچک و متوسط ایرانی را قابل توجه دانست و به اظهار نظر جان لودویگ اشاره کرد. مشاور ارشد نهاد قانون گذاری بازار آلمان (بافین) در حاشیه هشتمین دوره بازارهای سرمایه اسلامی، تاکید کرد “شرکت های کوچک و متوسط (SME) بسیار مورد توجه سرمایه گذاران آلمانی خواهد بود. شرکت های ایرانی و صنایع فعال در بازار ایران، تماما پتانسیل خوبی برای سرمایه گذاری دارند اما به نظر می رسد شرکت های متوسط و کوچک بیشترین جذابیت را برای آلمانی ها داشته باشد.”

به شکل کلی اشتغال زایی، جذب سرمایه گذاری خارجی، توزیع عادلانه ثروت، افزایش رفاه عمومی، متعادل‌ سازی اقتصاد منطقه‌ای، خودکفایی اقتصادی و افزایش تولید از کارویژه های اصلی بنگاه های اقتصادی کوچک و متوسط است.

چالش پیش روی صنایع کوچک و متوسط ایران

سیاست های اقتصادی دهه گذشته از قبیل پرداخت غیر منطقی وام های زود بازده، واگذاری غیر اصولی سهام عدالت و اجرای ناصحیح هدفمند سازی یارانه ها، صنایع کوچک و متوسط را با چالش روبرو کرده است. آسیب پذیری این صنایع به دلیل بحران اقتصادی ناشی از سیاست های غلط اقتصادی و تورم غیر منطقی سال های قبل افزایش یافته و در حال حاضر این شرکت ها با مشکل تامین مالی مواجه هستند.

در اختیار نداشتن منابع مالی لازم برای توسعه شرکت های کوچک و متوسط از مشکلات بزرگی است که مسیر افزایش تولید ناخالص ملی ایران را ناهموار کرده است. بنگاه های اقتصادی به دلیل عدم دسترسی به سازوکار تامین مالی کافی، از حرکت در مسیر رشد اقتصادی کشور باز ماندند. ادامه این شرایط از یکسو بازتولید بیکاری و از سوی دیگر بازتولید رکود اقتصادی را به همراه خواهد داشت و این مسیر به کاهش تولید داخلی منجر خواهد شد.

یکى از مولفه هاى اقتصاد مقاومتى که رهبر معظم انقلاب هم بر آن تاکید داشتند بحث حمایت از صنایع کوچک است. اگر تجربه سایر کشورها در سازماندهی صنایع کوچک را مورد توجه قرار دهیم، در خواهیم یافت که ما نیز ملزم به اقدامات اساسی در نظریه پردازی و ارایه راهکارهای منطقی برای ساماندهی این صنایع هستیم و به نظر می رسد کلید حل بخشی از مسایل فعلی اقتصاد کشور، به طراحی ساز و کار عقلانی برای تامین مالی صنایع کوچک و متوسط وابسته است.

بازار سرمایه، ساز و کار منطقی تامین مالی صنایع کوچک

در سال های گذشته غالب تامین مالی صنایع کوچک و متوسط از طریق نظام بانکی صورت گرفته است و این در حالی است که بانک ها  از منابع کافی برخوردار نیستند. به نظر می رسد در حال حاضر کارآ ترین ابزار تامین مالی بنگاه های تولیدی اعم از صنایع برزگ و همچنین صنایع کوچک و متوسط بازار سرمایه و بورس است. در مسیر تحقق این امر اقتصادی، اسفند ماه سال گذشته، فرابورس ایران و سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتى طی امضای تفاهم نامه، گامی مهم در تامین مالی شرکت های کوچک و متوسط برداشتند و  با امضای این تقاهم نامه مقدمات تدوین ساز و کاری عقلانی عملی شده است.

پایان سخن آنکه:

تامین مالی صنایع کوچک و متوسط از طریق بازار سرمایه به عنوان یک رسالت واستراتژی ضروری، می تواند به ایجاد فرصت ‌های شغلی، انباشت سرمایه و افزایش تولید داخلی منجر  شود و رشد اقتصادی کشور را تسریع کند.