کانون نهادهای سرمایه گذاری ایران


اصلاح نظام بانکی تنها راه‌حل حفظ دستاورد تورمی دولت

29 مه 2017
کد خبر : 973451



به گزارش روابط‌عمومی کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران به‌نقل از پایگاه خبری بورس‌پرس، علی مدنی‌زاده، فارغ‌التحصیل دکترای اقتصاد از دانشگاه شیکاگو، در گفت‌و‌گویی ضمن ارزیابی مثبت عملکرد دولت در کنترل تورم بدون داشتن تبعات رکودی، حفظ دستاورد تورمی دولت را در گرو اصلاح نظام بانکی دانست و نرخ تورم بهینه برای اقتصاد ایران را سه تا پنج درصد برآورد کرد.

براساس آخرین آماری که بانک مرکزی منتشر کرده اگرچه تورم میانگین هنوز تک‌رقمی است اما تورم نقطه‌به‌نقطه هنوز در سطح دورقمی است آیا افزایش تورم نقطه به نقطه می‌تواند مقدمه‌ای برای بازگشت تورم میانگین دو رقمی باشد؟
مدنی‌زاده: تقریبا اعداد و ارقامی که از یک‌سال پیش منتشر شده‌بود، این موضوع را نشان می‌داد که تورم آرام‌آرام در مسیر صعودی حرکت کرده و پیش‌بینی می‌شد که تورم به محدوده دورقمی بازگردد. برنامه کاهش تورم دولت اتفاق افتاده بود اما به دلایلی از سال گذشته علائم بازگشت تورم دورقمی دیده شد. به‌عبارتی افزایش تورم و دورقمی شدن آن مسأله دور از انتظاری نبود. اکنون هم همچنان پیش‌بینی می‌شود که اگر بانک مرکزی اقدامات پیشگیرانه‌ای را انجام ندهد احتمال از دست‌رفتن دستاورد تورمی دولت بیشتر می‌شود.
باتوجه به تلاش و موفقیت دولت در کاهش تورم، مهم‌ترین عواملی که در شرایط فعلی این دستاورد اقتصادی را در معرض تهدید قرار داده‌اند، چیست؟
مدنی‌زاده: اتفاقی که رخ‌داده این است بانک مرکزی عملا از سال ۹۲ که دولت جدید بر سر کار آمد، با یک برنامه مشخص اقتصادی کاهش تورم را در دستور کار قرار داد که هم از طریق کاهش انتظارات تورمی و هم از طریق کاهش رشد پایه پولی، تورم را کنترل کند. سیاست کنترل تورم دولت را می‌توان موفق ارزیابی کرد. چرا که معمولا انتظار می‌رود کاهش سریع نرخ تورم با رکود بسیار بالایی همراه شود.
اما از آن‌جا که انتظارات تورمی کاهش یافته‌بود ما عملا نه‌تنها با رکود اقتصادی شدید مواجه نشدیم بلکه نرخ رشد اقتصادی سال‌های ۹۳ و ۹۵ هم مثبت بود. تنها در سال ۹۴ نرخ رشد اقتصادی ما کمی منفی بود که آن‌هم عملا ناشی از افت قیمت نفت بود که موجب کاهش شدید درآمدهای دولت شد و به‌تبع آن هم اقتصاد دچار رکود موقتی شد. اگر این اتفاق رخ نمی‌داد رشد اقتصادی سال ۹۴ هم مثبت می‌شد. در نتیجه باید گفت سیاست‌های کنترل تورم دولت بسیار خوب بوده‌است.
همچنین وقتی گفته می‌شود رکود زیاد نبوده به‌معنی این نیست که وضعیت معیشت مردم خوب است چرا که باتوجه به رکود سال‌های ۹۰ تا ۹۲ تولید، سرمایه‌گذاری و مصرف خانوارها به‌شدت کاهش یافت و رشد تولید سال‌های ۹۳ و ۹۵ هم هنوز نتوانسته این افت تولید سرانه را جبران کند. از این‌رو تولید درحال رشد است ولی سطح زندگی مردم به‌طور متوسط هنوز به سطح سال‌های آخر دهه ۸۰ برنگشته، به‌خصوص اینکه عمده رشد سال ۹۶ هم در بخش نفتی بوده که تنها قسمت خاصی از اقتصاد را متنعم می‌کند و بنابراین در بقیه بخش‌ها هنوز بسیار پایین‌تر از سطح سال ۹۰ هستیم و زیر ظرفیت تولید انجام می‌شود یا کارخانه‌ها تعطیل هستند.
اما در پاسخ‌به این سوال که چرا نرخ تورم به مسیر صعودی بازگشته باید گفت همزمان با کاهش نرخ تورم برنامه دولت این بود که در سیستم پولی و مالی نیز اصلاحات ساختاری انجام دهد چون صرفا با کاهش تورم نمی‌توان همه مشکلات را حل کرد و اگر ساختارها اصلاح نشود، همان تورم تک‌رقمی هم از بین می‌رود.
چون فشار زیادی به بانک مرکزی وارد می‌شود و بانک مرکزی مجبور می‌شود منابع مورد نیاز بانک‌ها را تأمین کند و در نتیجه تورم باز می‌گردد. مشابه اتفاقی که اکنون رخ داده است. برنامه دولت هم این بود که اصلاحات ساختاری را انجام دهد و حتی در سال گذشته هم برنامه مقدماتی اصلاح نظام بانکی نیز از سوی دولت ابلاغ شد.
اما کاهش درآمدهای نفتی و کاهش درآمدهای دولت از یک‌سو و افزایش هزینه‌های پیش‌بینی‌نشده و نیز تحمیل‌شده، سبب شد بین هزینه‌ها و درآمدهای دولت عدم توازن ایجاد شود. درنتیجه متأسفانه دولت حجم زیادی اوراق خزانه روانه بازار کرد و خود را تأمین مالی کرد که این مساله نرخ سود بازار را به شدت تحت‌تأثیر قرار داد. بر هم خوردن تعادل بازار و بازگشت روند صعودی نرخ‌ها و افزایش انتظارات تورمی دست‌به‌دست دیگر عوامل داد تا بانک مرکزی نتواند برنامه‌های اصلاح نظام بانکی را با موفقیت انجام دهد.
البته تنها مسأله افزایش تورم، نرخ بالای اوراق بدهی نبود. مسائل دیگری مانند عدم همراهی قوای دیگر هم عاملی بود که دولت نتوانست اصلاح نظام بانکی را به سرانجام برساند. چون اصلاح نظام بانکی یک مسأله بین‌قوه‌ای است و اجرای آن همکاری همه قوا را می‌طلبد. نبودن قوانین مشخص و همین‌طور فشارهایی که از خارج از بدنه دولت به دولت و بانک مرکزی برای به‌کارگیری منابع بانک‌ها وارد می‌شود، همه و همه سبب می‌شود که اصلاح نظام بانکی به تعویق بیفتد و اگر اصلاح نظام بانکی به تعویق بیفتد عملا بانک مرکزی مجبور است خود تأمین مالی بانک‌ها را انجام دهد و تأمین مالی از طرف بانک مرکزی به رشد نقدینگی دامن می‌زند که در دو سال گذشته هم شاهد آن بوده‌ایم.
مجموعه این عوامل منجر به بازگشت نرخ تورم شده‌است.زمانی که طی دو سال نرخ رشد نقدینگی بالا بوده و بعد اقتصاد از رکود خارج می‌شود انتظار می‌رود که کمی انتظارات تورمی تحریک شود. بنابراین برای جلوگیری از این پدیده، در مجموع اصلاحاتی باید در نظام بانکی رخ دهد و هر میزان که اصلاح نظام بانکی با تأخیر مواجه شود نتیجه آن بازگشت تورم است.
اگر اصلاحات نظام بانکی به‌درستی انجام شود می‌توان امیدوار بود نقدینگی که در اقتصاد ایجاد شده‌است با سرعت کمتری به تورم منجر شود و به‌عبارتی سطح قیمت‌ها در یک بازه بلندمدت‌تر افزایش یابد. درنتیجه آثار تورمی آن به‌تأخیر می‌افتد و می‌توان تورم را کنترل کرد. اما اگر اصلاح نظام بانکی رخ ندهد نباید انتظار داشته باشیم که تورم تک‌رقمی هم حاصل شود.
گفتید که اصلاحاتی که قرار بود برای اصلاح نظام بانکی انجام شود، به‌دلیل برخی مشکلات از جمله عدم هماهنگی میان قوا انجام نشد. آیا دولت می‌تواند به‌تنهایی و بدون اتکا به‌قوای دیگر تورم را کنترل کند؟
مدنی‌زاده:به اعتقاد من اصلاح نظام بانکی تنها در حوزه اختیار دولت نیست و دولت به‌تنهایی نمی‌تواند اصلاح ساختاری نظام بانکی را انجام دهد. اصلاح ساختار بانکی یک برنامه بین‌قوه‌ای است و باید در سطح سران کشور رخ دهد و نیازمند اتفاق‌نظر و اجماع در آن سطح است. چون زمانی که قرار باشد اصلاحی در سطح نظام بانکی رخ دهد باید یکسری قوانین و مقررات جدید وضع شود چون قوانینی برای اجرای اصلاح ساختار نیاز است که اکنون در قوانین ما وجود ندارد. قوه قضائیه هم باید حتما در اصلاح ساختار بانکی دولت را همراهی کند.
حتی اگر شده دادگاه ویژه برای این موضوع تعیین کند. در کنار این دو باید در دولت هم یک عزم جدی شکل بگیرد که نیازمند ایجاد هماهنگی‌هایی میان وزارت امور اقتصادی و دارایی، سازمان برنامه و بانک مرکزی است و همچنین هماهنگی با دیگر نهادهای حاکمیتی که دارای نفوذ هستند. درنتیجه اگر یک عزم جدی در کشور شکل بگیرد مانع مخالفت‌های نهادهای قدرتمند دیگر هم می‌شود.
اگر این اتفاقات رخ دهد دولت می‌تواند به‌سمت اصلاح نظام بانکی برود و اگر این اصلاح ایجاد نشود بانک مرکزی چاره‌ای ندارد جز اینکه بانک‌هایی را که اکنون با مشکل مالی مواجه هستند تأمین مالی کند تا سرپا بمانند و نتیجه این عمل هم افزایش نقدینگی و درنهایت تورم است.
اما برخی معتقدند دولت برای خروج از رکود و افزایش نرخ رشد اقتصادی به‌سمت سیاست‌های انبساطی رو آورده است که نتیجه این سیاست‌ها منجر به بروز تورم شده‌است. چنین مسأله‌ای را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مدنی‌زاده: مسأله این است که اقتصاد ما اکنون درگیر رکود نیست که دولت بخواهد از رکود خارج شود. از طرفی من با این فرضیه موافق نیستم. اینکه دولت عامدانه به تورم دامن بزند یا منفعلانه منجر به تورم شود دو مسأله کاملا جدا از هم است. دولت یا بانک مرکزی منفعلانه مجبور شده‌اند پایه پولی را افزایش دهند، پس این را نمی‌توان سیاست انبساطی دانست، بلکه انفعال انبساطی نام دارد. بانک مرکزی چاره‌ای جز تأمین مالی نداشته و خودخواسته با اجرای سیاست‌های انبساطی به تورم دامن نزده است.
یعنی معتقدید چون اصلاح نظام بانکی محقق نشده، دولت ناخواسته به این سمت رفته است؟
مدنی‌زاده: برداشت من این است که دولت مجبور شده است اقدامات انبساطی در پیش بگیرد. بانک مرکزی باتوجه به ارقامی که در سال ۹۵ منتشرشده، عملکردش چندان انبساطی نبوده است. البته در سال ۹۴ بانک مرکزی برای مقابله با اثرات کاهش قیمت نفت، تا حدی سیاست‌های انبساطی‌تری در پیش گرفته است.
آیا راه خروج از رکود و رسیدن به نرخ رشد اقتصادی بالا، افزایش تورم است؟
مدنی‌زاده: ما الان با مشکل رکود اقتصادی مواجه نیستیم. رشد اقتصادی ایران بدون نفت حدود چهار درصد است و از این ساختار اقتصادی نرخ رشد بیش از چهار ‌درصدی نیز انتظار نمی‌رود و ایجاد تورم تنها منجر به این می‌شود که نهایتا یک تا دو سال اقتصاد یک رشد بالاتر را تجربه کند اما مجددا دولت با تورم بالا و رکود اقتصادی مواجه می‌شود.
برخی از اقتصاددانان این هشدار را به دولت می‌دهند که مبادا برای رسیدن به رشد اقتصادی بیشتر، به افزایش تورم دامن بزند.چون اگر قرار باشد تورم منجر به رشد شود، ما باید بالاترین نرخ رشد را در دولت قبل تجربه می‌کردیم که تورم حدود ۴۰‌ درصدی داشت اما نرخ رشد آن هم منفی بود. در نتیجه آنان هشدار می‌دهند که مسیر رشد اقتصادی از افزایش نرخ تورم نمی‌گذرد.
من هم با همین رویکرد کاملا موافقم. اگر قرار بود تورم، رشد اقتصادی به‌همراه بیاورد در دهه‌های گذشته که همیشه تورم ما بالا بوده باید به نرخ رشد اقتصادی می‌رسیدیم. بدیهی‌است که تورم منجر به رشد اقتصادی نمی‌شود. سه سال است که اقتصاد ما هزینه داده که تورم مهار و ثبات اقتصادی ایجاد شود تا به رشد اقتصادی پایدار و با‌کیفیت برسیم.
اینکه ما بخواهیم رکود برخی از بخش‌ها را با ایجاد تورم حل کنیم، سیاست درستی نیست و مانند این است که دولت همه زحمات خود را بر باد دهد. دولت اگر می‌خواهد تورم را کنترل کند باید اصلاح نظام بانکی را در دستور کار قرار دهد اما اگر عزم ملی برای اصلاح نظام بانکی وجود نداشته باشد هیچ‌کاری در زمینه کنترل تورم از دست دولت هم بر نمی‌آید و دولت باید دست روی دست بگذارد و شاهد افزایش تورم باشد.
تا الان اقتصاد ایران مانند بیماری بوده که تحت عمل جراحی بوده و اصلاح نظام بانکی مرحله آخر است. اگر جراحان اقتصادی همراهی نکنند و اقتصاد را به‌حال خود رها کنند، این جراحی نتیجه‌ای ندارد.من می‌گویم حال که اقتصاد ما این همه فشار را تحمل کرده و تورم را به یک رقم رسانده الان از دست‌دادن این تورم، کار عاقلانه‌ای نیست و باید دولت بر اصلاح نظام بانکی تأکید کند تا تغییرات اساسی انجام شود. با انجام این اصلاحات می‌توان انتظار داشت طی سه یا چهار سال دیگر کم‌کم ما به یک رشد اقتصادی پایدار برسیم.
اگر قرار باشد مجموعه سیاست‌های اقتصادی را به دولت پیشنهاد کنیم که از طریق آن تورم را مهار کند، چه پیشنهادی می‌توان ارائه کرد؟
مدنی‌زاده: اول از همه اینکه دولت برنامه بدهی‌های خود را باید سامان دهد و بین هزینه و درآمد خود باید تعادلی ایجاد کند که مجبور نشود کمبود درآمدهای خود را از طریق بازار بدهی نظم دهد. البته این مسأله قطعا برای دولت سخت خواهدبود؛ چون متأسفانه مجلس امسال بودجه بسیار سنگینی را تصویب کرده که عملی نیست و این می‌تواند مجددا منجر به برهم‌خوردن تعادل درآمد و هزینه دولت شود.
راهکار حل این موضوع هم این است که قانون بودجه اصلاح شود که دولت بتواند هزینه‌ها را کاهش دهد که مجبور نباشد این هزینه‌ها را از طریق اوراق تأمین کند. قدم بعدی این است که دولت باید بدهی‌های گذشته خود را در قالب اوراق تسویه کند؛ به خصوص آن بخش از بدهی که به نظام بانکی برمی‌گردد. از طرفی با کمک قوه قضائیه و مقننه باید برنامه اصلاح نظام بانکی را مصوب و اجرا کند؛ به‌گونه‌ای‌که بانک مرکزی با پوشش حاکمیت بتواند نظمی به بازار پولی بدهد.
در این شرایط ممکن است بانک مرکزی مجبور شود اقدام به انتشار پول کند. اما چون اصلاح ساختاری درحال انجام است، می‌توان انتظار داشت که چاپ پول دیرتر آثار تورمی خود را در اقتصاد بروز دهد و درنتیجه تورم کنترل شود. اما اگر این اقدامات انجام نشود، دولت مجبور می‌شود به‌صورت منفعلانه اقدام به چاپ پول کند.
یعنی با توجه به بودجه امسال مجلس و سیستم بانکی که اصلاح آن آغاز نشده است، آیا ما امسال باید منتظر تورم دورقمی باشیم، یا امکان اصلاح وجود دارد؟
مدنی‌زاده: من معتقدم بودجه‌ای که امسال مجلس تصویب کرده به هیچ‌عنوان از طریق درآمدهای مالیاتی و نفتی قابل تأمین نیست. در نتیجه بدهی مضاعفی برای دولت ایجاد خواهدکرد. پس اگر دولت هیچ اصلاحیه‌ای روی این بودجه به مجلس ندهد اصلاح نظام بانکی هم انجام‌شدنی نخواهد بود. همان‌گونه که سال گذشته نتوانست انجام دهد. هر دولتی که بر سر کار بیاید با این مشکل مواجه است و اگر نتواند بودجه را اصلاح کند و کمیته بین‌قوه‌ای اصلاح نظام بانکی را ایجاد کند، نمی‌تواند نظام بانکی را اصلاح کند و حتما تورم دورقمی امسال بازخواهد گشت.
چه نرخ تورمی برای اقتصاد ایران بهینه است؛ یعنی می‌توان گفت تورم اگر در چه بازه‌ای قرار گیرد، تورم بهینه‌ای است؟
مدنی‌زاده: تورم سه تا پنج ‌درصدی بهترین نرخ تورم برای اقتصاد ایران است. نرخ تورم در کشورهای توسعه‌یافته بین یک تا سه درصد است. نرخ تورم در کشورهای درحال‌توسعه هم بین سه تا پنج درصد است. یعنی اصولا این کشورها ابتدا نرخ تورم را مهار می‌کنند، نظام بانکی را اصلاح می‌کنند، بازار بدهی خود را عمیق می‌کنند، قانون بانک مرکزی را اصلاح می‌کنند تا یک بانک مرکزی مستقل داشته باشند.
آن‌زمان بانک مرکزی به وظیفه اصلی خود که کنترل تورم است می‌پردازد. اینها برنامه‌هایی است که ده‌ها کشور انجام داده‌اند و با استقلال بانک مرکزی تورم را مهار کرده‌اند. در این حالت وجود رکود و رونق اقتصادی هیچ تأثیری بر نرخ تورم نخواهدگذاشت. چون بانک مرکزی یک بانک مرکزی مستقل است که تنها وظیفه‌اش نرخ تورم است و بانک مرکزی مانند ایران مسئول حل مشکل رکود هم نیست.